Հայկական բարձրավանդակի պայքարը - Հայկ Ասատրյան (Տարոնական շարժման հիմնադիր)

Գրել է Լուսանցք

17-12-2010

Հայկական բարձրաւանդակի պայքարը «Ինչու՞ թուրքին նպաստեցին. որովհետեւ մեր մէջ արմենական ցեղը չտեսան, այլ՝ հայ ժողովուրդը» Հայկական Բարձրաւանդակի դարաւոր պայքարը մտել է նոր մի փուլի մէջ. խորացել են պատմական կնճիռները, խտացել են դարերի բոլոր զգացում-ները, բեւեռացել են ցեղերի գոյութեան կռահումները. եռում է կեանքի կաթսան եւ մօտ է ժամը, երբ նա կը պայթի: Պատմութիւնը յաճախ է երկընտրանքներ հասունացնում. ժամանակի հոլովական զօրոյթը, իրերի տրամաբանութիւնը յաճախ են հարցերը յղկում եւ անհրաժեշտականութեան թափով ու երանգով դնում ազգերի առջեւ՝ «կա՛մ - կա՛մ»: Ուր սուր հակասութիւններ կան՝ այնտեղ հայ պատմական առաջընթացների յղութիւն, դրութիւնը յեղաշրջելու խռովք: Ուր իրարամերժ նպա-տակներ կան, իդէալների խաչաձեւում, նաեւ կուտակւած ատելութիւն, արեան հետքեր, նախճիրների յիշողութիւն՝ այնտեղ անխուսափելի է բաղ-խումը: Հոգով սպառւածները կարող են մոխիր ցանել իրենց գլխին, յիմարները՝ «խաղաղութիւն» զառանցել, բոլշեւիկները՝ «հայկական հարցը լուծւած» համարել, բայց պատմութիւնն առօրեայ տրամադրութիւններից տարբերւում է նրանով, որ նա քայլում է դարերի գծով: Արի-արմենականների եւ մոնգոլ-թուրքերի հակամարտութիւնը - դա հազարամեակների ժառանգութիւն է: Հայկական Բարձրաւանդակի պայքարը - դա դարերի առեղծւած է: Ի՞նչ է կատարւել մեր օրերին: Մեր օրերին այդ առեղծւածը մօտեցել է լուծումի: Մի կողմից՝ Միացեալ Հայաստանի երազը, միւս կողմից՝ թուրքերի պաշարած Այրարատը: Մի կողմից տարագիր հայերի ներգաղթի տենչը, միւս կողմից կիսամայի թուրքաց Հայաստանը: Մտքի սովորական հակասութիւններ չեն սրանք, այլ՝ գոյութեան: Դատողութեան օրէնքով չեն հասունացել դրանք, այլ՝ էութեան, բնազդների, զգացումների յղութեան ոյժով: Դասակարգերի, կրօնների, տնտեսական շահերի հակամարտութիւն չէ դա, այլ՝ հայրենիքների եւ ցեղերի: Ի՞նչ է ասում իրերի տրամաբանութիւնը. Խ. Հայաստանում մէկ քմ.ի վրայ՝ 40, իսկ Հայաստանի թուրքապատկան նահանգներում՝ միայն 8 մարդ: Հայկ. Բարձրաւանդակի 84 առ հարիւրը թուրք-թաթարներին եւ միայն 13 առ հարիւրը՝ հայերին: Կամ այն 8-ը կամ այս 13-ը - երկուսից մէկը պիտի յաղթահարւի: Ի՞նչ է ասում ոգիների տրամաբանութիւնը. «Արթնացի՛ր Հայաստա՛ն»: Հայ ժողովրդի ողբերգութիւնը նրանում է, որ արեւ է երգում («Արեգակն արդար»), բայց քնամոլ է («Ի ննջման է ծանրութեան»), իդէալիստ է, բայց դրամատենչ, հայրենասէր է, բայց անձնապաշտ, իմացական է, բայց ոչ կռահող, խելք ունի, բայց ո՛չ երեւակայութիւն, սիրում է գիտու-թիւնը, բայց ծուլանում է նրանից օգտւել, գոռոզ է, բայց յարմարւում է նւաստութեան, քաջ է, բայց խորտակումի զգացում չունի, խիստ է, բայց անկարգապահ, երազատես է, բայց ներկային գերի, ոյժի պաշտամունք ունի, բայց ոչ հզօրութեան կամք, կենսաբանական զօրութենականու-թիւն ունի, բայց ոչ կազմակերպական հակում, մշակութային տենչ ունի, բայց ոչ քաղաքական կորով, արդարամիտ է, բայց ոչ ճշմարտասէր, ցեղ է, բայց գերադասում է ժողովրդի բարոյականը: Զգացումների շփոթ է հայ ժողովուրդը, շուռ եկած էութիւն: Իսկ թուրքը - դա հայ ժողովուրդի հակապատկերն է՝ կենսաբանական տկարութիւն եւ ոյժի ծարաւ, անհանճար ոգի եւ քաղաքական կամք, անմաքուր սիրտ եւ գրաւիչ լեզու, բութ միտք եւ կարգապահական հակում, վախի զգացում եւ խորտակումի մոլուցք: Հայը խորքով է արժէքաւոր, թուրքը՝ մակերեսով, նա էութեամբ է բարձր, սա՝ արտայայտութեան ձեւով: Հայը հոյակապ ցեղ է եւ անպիտան ժողո-վուրդ, թուրքը ստորին ցեղ է եւ սքանչելի ժողովուրդ: Խանդավառւե՞նք, երբ Հայկական Բարձրաւանդակում հայերը դեռեւս համեմատական մեծամասնութիւն են կազմում: Ընկճւե՞նք, երբ Անատոլիան թուրքերի համար մարդկային շտեմարան է, երբ թուրք եւ թաթարները հայերից 5-6 անգամ աւելի են, երբ թուրքերը պետութիւն ունեն եւ բանակ: Առարկայական տւեալներ են սրանք, որոնք կարող են ե՛ւ բախտորոշ դեր խաղալ ե՛ւ մոխիր դառնալով՝ քամուն տրւել: Ժողովուրդը՝ դա միշտ էլ ներկայապաշտն է, իդէալի եւ մեծագործութեան թշնամին, որ իր հացի հետ օրւայ մանր փաստերն է ծամծմում: Դա անհաւատ «ռէալիստ»ն է, որ չի հասկանում հակասութիւնների ոյժը՝ յեղաշրջւած ոգին յեղաշրջում է փաստերը եւ նրանց դասաւորումը: Տայքի Շտէ գիւղում, Վահան Մամիկոնեանը 40 զինւորներով ոչնչացրեց թշնամու 4000-նոց գունդը: Թուրքիայում յաճախ մի քանի կիսասատակ ոստիկաններ հայկական զանգւածները քշեցին դէպի աքսորի զարհուրանքը: Պատմական գործօնների խառ-նուրդը մի բան է, որից թւագիտութիւնը ուղիղ եզրակացութիւն հանել չի կարող: Յաղթում է ո՛չ թէ նա, ո՛վ փաստերի եւ նրանց հետեւանքների մասին է մտածում, այլ նա, ո՛վ գործում է եւ եզրակացութիւնը թողնում պատ-մութեան: Թւով սակա՞ւ ենք - բայց ահա՛ գիտութիւնը, որ կրկնապատկում է մարդկային ոյժերը: Հոգով տկա՞ր ենք - բայց ահա՛ արմենական ցեղը, որ կենսաբանա-կան ոյժի անսպառ աղբիւր է, կորովի շտեմարան: Մինչեւ այժմ ինչո՞վ յաղթեց մեզ թուրքը. իսլամի, քիւրտի, Եւրոպայի հակամարտութեան, գերմանացիների, դաշնակիցների, բոլշեւիկ-ների միջոցով: Ինչու՞ այս բոլորը թուրքին նպաստեցին. որովհետեւ մեր մէջ արմենական ցեղը չտեսան, այլ՝ հայ ժողովուրդը: Ի՞նչ է հայ ժողովուրդը. դա մի բան է, որին Բերլինի Վեհաժողովում խղճահարութեամբ ծաղրում են եւ դեռեւս տասնեակ տարիներ նրանից քրիստոնէական վշտով լեցուն հառաչագրեր ստանում, որին դարեր անընդհատ խոշտանգում են եւ օսման. սահմանադրութեան օրը՝ մի ժպիտով սիրտը գրաւում, որին անկախութիւն են խոստանում եւ կոտորել տալիս, որին թուրքերի օժանդակութեամբ խորտակում են եւ մոլեռանդ բոլշեւիկ դարձնում, որին Լոզանում ձեռնունայն դուրս են նետում եւ անպատիժ մնում, որին ներգաղթ են խոստանում եւ իր հոգեւոր հայրենի-քից, իր ցեղային բարոյականից եւ իդէալներից կտրում: Եթէ այս ժողովուրդն է, որ իր քաղաքական յիմարութեամբ, իր հոգու աղքատութեամբ, իր կոտրտւած կամքով, իր մանր հաշիւներով, իր հատւածական տրամադրութիւններով, իր եսականութեամբ, իր անկայուն բարոյականով, իր զգացումների խեղճութեամբ, իր սրտի ծուռ բաղձանքներով, վաղ-ւայ օրհասին, կանգնելու է թուրքին առջեւ՝ Հայաստանի կնճիռը հիմակւանից լուծւած համարեցէք. նա յաւիտենական Թուրան է, Թուրանի կա-մուրջը եւ միջնաբերդը: Բայց կա՛յ արմենական ցեղը, որ այսօր իր բոլոր դարերի խռովքն է ապրում. յաւիտենական ա՛յն ոյժը, որ այսօր թէ վաղը պիտի վարարի մեր էութիւնը: Արժէքների ուսմունք չէ դա, այլ՝ ինքնահզօրացման տենչ: Քաղաքական դեգերում չէ դա, այլ՝ ոգու կենտրոնացում: Խնդրանք չէ դա, այլ՝ հրաման: Նահատակութեան քարոզ չէ դա, այլ՝ կենագործումի կամք: Ճակատագրին հնազանդւելու պատգամ չէ դա, այլ՝ պայքարի կա-րօտ: Նահանջ չէ դա, այլ՝ յարձակում: Հասունացել է Հայկ. Բարձրաւանդակի առեղծւածը եւ վերջին, օրհասական կռիւը անխուսափելի է: Ո՞վ պիտի յաղ-թանակի: Նա՛, որ իբրեւ ժողովուրդ աւելի՛ ընդունակ է ինքնայաղթահարումի: Ցեղի կամքից յաղթահարւած ժողովուրդ - դա ո՛չ միայն ոգու անօթ է, այլեւ՝ կենդանի ուժակիր, ո՛չ միայն պատմագործ հանճար է, այլեւ՝ յաղ-թանակի սուր: Հայկ Ասատրյան «Ցեղ եւ Հայրենիք», 1936թ., թիվ 3 «Լուսանցք» թիվ 44 (175), 2010թ. Կարդացեք «Լուսանցք»-ի PDF տարբերակները www.hayary.org -ի «Մամուլ» բաժնում www.pressinfo.am -ի «Բեռնում» բաժնում