Նժդեհի ծննդյան 124-ամյակը

Գրել է Լուսանցք

24-12-2010

Նժդեհ-124 Ցեղաիմաստութիւն Ո՛չ միայն եւրոպացիները, այլեւ՝ մենք, հայերս էլ մեր ցեղը ճանաչում ենք այն չափով, ինչ չափով, որ մենք եւ օտարները ճանաչում ենք՝ իր մեծութեան ու փառքի փլատակների վրայ փռուած մեր Անին, որ դեռ գրեթէ ամբողջապէս հողի տակն է: - «Լաւ է,- ասել է մի ցեղաշունչ հայ,- եւ հարկ ու անհրաժեշտ, որ ամեն մէկ հայ իր կեանքի մէջ ջանայ գոնէ անգամ մը տեսնել յաւերժապանծ Ա-նին: Ազգային ընդհանուր աշխարհայեցողութիւնն աւելի ընդլայնող նոր հորիզոններ եւ անսահման ոլորտներ պիտի բացբացւին անոր մտքին եւ զգացումներուն առջեւ»: Այո՛, դա անհրաժեշտ է մասնաւորապէս այսօր, ե՛ւ նրանց համար, որոնք տառապում են ցեղային նուաստութան զգացումով, որոնց յոռետեսական կեղծ հայրենասիրութիւնը դեռ շարունակում է վայել, թէ դժուար է սփիւռքի մէջ հայը հայ պահել: Անի՛ն - մեր անցեալը խորապէս պեղելով միայն կարելի է ճանաչել մեր ցեղը: Մի ժողովուրդ, որի հպարտ սերունդները ժամանակին ասել են՝ «Անին շէ՜ն, աշխարհն աւեր», իրաւունք չունի՛ չհաւատալու իր ապագային: Օրուայ մեր վիճա՞կը - այո՛, դա մեզ գրեթէ ամեն ժամ հառաչել ու կրկնել է տալիս՝ «Անի՜ն աւեր, աշխարհը շէ՜ն», բայց պէտք չէ մոռանալ, որ հայու մայրաքաղաքը՝ Աթէնքի, Հռոմի նման չփլաւ իր վատասերումի եւ զեղխութեան մէջ, այլ՝ աւերակ դարձաւ բարբարոսութեան հարուածնե-րի տակ: Անի՜ն - մէկը մեր ցեղային հանճարի հսկայ գործերէն - փլատա՛կ է այսօր, անցեալ փառքերի ու մեծութեան փլատակ. շէ՛ն է, սակայն, մեր ցեղը: Եթե կործանուած է ստեղծագործութիւնը, դեռ կենդանի է ստեղծիչը - ցեղիմաստասիրական այդ ճշմարտութի՛ւնը միայն կը փրկէ մեզ, մասնաւորա-պէս մեր նորահաս սերունդը: * * * Ցեղ, ցեղային ժառանգականութիւն եւ պատմութիւն, իբրեւ ընդհանուր ճակատագիր, արժէքներ, փառքեր ու դժբախտութիւններ - ահա՛ այն ոյժե-րը, որոնք դիմակերտում են տուեալ ժողովուրդը եւ որոշում նրա ճակատագիրը: «Ցեղ» ազդակը, սակայն, իբրեւ բովանդակութիւն, ենթակայ է փոփոխութեան: Օրինակ, մի ժողովուրդ - ըստ պրոֆ. Վալթեր Գրօսի - դարերի ընթացքում, բնական ընտրողութեան ճամբով, անկախ իր ցեղային մաքրութիւնից - կարող է հարստանալ արժէքաւոր յատկութիւններով, կամ էլ՝ կորցնել նմանները: Եթէ նրա ամենաքաջ, անձնուէր եւ արժէքաւոր տարրերը մեռ-նում են առանց ժառանգներ թողնելու, դա, այդ ժողովուրդը աստիճանաբար աղքատանում է իր բնածին առաքինութիւնների տեսակէտից: Կամ եթէ ժո-ղովրդի վճռաշունչ, կամային եւ հոգեւորապէս հարուստ տարրերը լքում են իրենց երկիրը, գաղթում - ազգն, այդ դէպքում, ենթարկւում է իր տկար տարրերի տիրապետութեան վտանգին: Այսպէս, մի ժողովրդի ցեղային վիճակի հետ փոխւում են նրա առաքինութիւնները: Իր կոպիտ սխալների եւ մեղքերի ծանրութեան տակ մեռ-նող լիբերալիզմը չհասկացաւ այդ ճշմարտութիւնը: Ժխտելով ցեղի բախտորոշ նշանակութիւնը՝ դա ազգութիւնը համարեց միայն պատմական ա-ւանդութիւնների գործ: Ճի՛շտ է, վերջինները ժողովուրդների կեանքում կատարում են հոգեւոր կրաշաղախի դեր, ճիշտ է, սակայն եւ ա՛յն, որ ա-ռանց ցեղային պատկանելիութեան զօրաւոր զգացումի՝ ժողովուրդները պիտի շարունակէին մնալ իբրեւ մարդկային դիմազուրկ զանգուած-ներ: Մի ժողովուրդ միայն այնքա՛ն է ակտիւ, ստեղծագործ եւ կենսահոգեբանօրէն լաւատես, որքան կենդանի եւ արթուն է նրա ցեղային ծագման գի-տակցութիւնը: Այս գիտակցութեամբ չի՛ ապրում օրուայ հայութիւնը - ահա՛ պատճառն իր աններելի պառակտումների եւ տկարութեան: Ցեղակրօնութիւնը այլ նպատակ չունի, քան տարագիր հայութեան մէջ արթնցնել ցե՛ղը, ցեղայի՛նը, միաժամանակ՝ թարմացնելով իր պատմական յիշողութիւնը - զայն մի՛ եւ անբաժան ազգի վերածելու համար: «Ռազմիկ», 1941թ., թիւ 8 Ե՛ւ զոհ, ե՛ւ զոհարար Թուրքը, համաշխարհային պատերազմի օրերին, իր տկարութեան սարսափից խթանուած՝ յղացաւ ծրագիրներից ամենադիւայինը՝ բնաջնջել մի հինաւուրց ցեղ, որ դարերով լոյս եւ քրտինք էր սփռել իր շուրջը: Յղացաւ ու գործադրեց: Եւ մի օր, թրքահայութեան ողջակիզումի առաջին օրը, ծագող արեւը Հայաստան երկրի փոխարէն տեսաւ մի կատարեալ գեհէն: Տեսաւ խաչի նսեմ ստուերն ընկած մեր հազարամեայ հայրենիքի վրայ: Տեսաւ, թէ ինչպէ՛ս մի խաւարասէր ազգ - վախկոտ, բայց յարձա-կողական, փոքրոգի եւ աւերիչ - կը հրոսէր մի անզէն ու անպաշտպան ժողովրդի դէմ՝ զայն իր պատմական հայրենիքից արմատախլելու խելագարութեամբ: Տեսաւ, թէ ինչպէ՛ս կը մոխրանային հազարամեայ օրհնութեամբ լեցուն գիւղերը մեր, կը պղծուէին եկեղեցիները, վանքերը, գրադարաննե-րը հազա՛ր: Տեսաւ խուժդուժ գործը տապարի, եաթաղանի կապարի - ամեն տեսակի եւ չափի գործիքների, որոնցմով սպանել ու աւերել կարելի է: Այ-լեւս Հայաստանով անցնող գետերը արիւն էին կտրել, իսկ կիրճերը՝ դիակնաստան: Տեսաւ, թէ ինչպէ՛ս իրենց ամուսինների եւ ծնողների ներկա-յութեան կը խլուէին ու կը բռնաբարուէին կանայք: Գործի վրայ տեսաւ թրքական սանձարձակ շնութիւնը, որ անասուններին իսկ կըգերազանցէ: Տեսաւ սարսափից խելագար մեր աղջիկները, որոնք Եփ-րատի ալիքները կը գրկէին: Տեսաւ, թէ ինչպէ՛ս հայրը հաւաքեց ընտանիքն իր յարկի տակ եւ այրեց ողջ. թէ ինչպէ՛ս սովահար հայ մանուկները իրենց մորթուած մայրերի դիակներին կպած՝ ծիծ կը ծծէին: Արեւը տեսաւ տուն, տանիք, ճամբաներ՝ արիւնով ներկուած: Տեսաւ բարձունքների վրայ, գետափներին եւ ձորերի մէջ մահուան հետ կռուի մտած ար-նաթաթախ հայորդիներ: Տեսաւ, թէ ինչպէ՛ս «շներն ու շնագայլերը մեր սիրելիների սրտերը կը կրծէին»: Տեսաւ իրենց գողգոթայի ճամբին անասունների պէս վաճառքի հանուած հայ կիներ ու մանուկներ, եւ լուսաւորեց խաչի ճամբան ծերերի, կաղերի, կոյրերի: Տեսա՛ւ, հայոց արե-ւը տեսա՛ւ այդ ամենը, եւ խաւարեց այդ օրը: Մի օր էլ, երբ ամեն ինչ տխրօրէն կատարեալ էր, բնութիւնը նստաւ սգալու Հայոց Աշխարհի մոխրակոյտերի վրայ… Եւ թուրքը, եղեռնից յետոյ, սովորական շնականութեամբ ասաց եւրոպացուն. «Ջարդէն վերջը աղօթք մը ըրի եւ արդարացայ»:*) Իսկ դիւանագիտական խարդաւանքների վարպետ Մոսկուան, յանձին Ռադեկի, եկաւ արդարացնելու Թուրքիոյ հայաջինջ քաղաքա-կանութիւնը. «Իթթի-հատը, իր երկրին անկախութիւնը պահելու համար, ըրաւ ինչ որ կրնար: Ան վճռեց ոչնչացնել ամբողջ հայ ժողովուրդը: Եւ կասկածէ դուրս է, որ Պոլսոյ մէջ նստած իթթիհատական ղեկավարները այս հարցին մէջ շարժեցան պետական անհրաժեշտութեան գաղափարով: Թուրքերի համար խնդիրը շատ սուր էր դրուած - ապրել կամ մեռնել: Անոնք նախընտրեցին ապրել: **) Այսպէ՛ս խօսեց կարմիր հրէշը՝ սեղմելով Թուրքիոյ արնոտ թաթը: Քրիստոնիա աշխարհն էլ լրբութիւն ունեցաւ, որպէս կարեկցանքի արտայայտութիւն, մեզ նետելու մի երկբառ նախադասութիւն՝ «մարտիրոս ժողովուրդ»: Իսկ հա՞յը - նա տեսաւ ու զգաց հայաքանդ եղեռնի ահաւորութիւնը միայն: Մարդկութեան հետ, սակայն, նա էլ դեռ չի չափել վեհութիւնը այն աստուածային շարժուձեւի, մեծութիւնը մարդկային ցեղի պատմութեան մէջ նախընթաց չունեցող այն գերմարդկային արարքի, որով մեր ժողովուրդն իր կէսը ողջակիզեց՝ ցեղի հոգին, արիւնը փրկելու համար: Պատմութեան ծանօթ որոշ ժողովուրդներին յատուկ տկարութեամբ - ցեղուրացութեամբ - հայն էլ կարող էր փրկել իր ֆիզիքականը, բայց բիւ-րիցս փա՜ռք իրեն, նա չունեցաւ այդ տկարութիւնը: Գիտակցօրէն, շատ տեղերում, թէկուզ կրաւորական հերոսացումով, նա զոհեց կէսն իր մարմինէն՝ իր ցեղային էութեան դէմ չմեղանչելու համար: Նա դարձաւ իր սեփական Զոհը եւ Զոհարարը միաժամանակ: Եւ փրկուեց ցեղը: * * * Սպասելի էր, որ այդ օրէն ողջ հայութիւնը փարի ցեղին, թիկունք դարձնելով ժողովուրդները հոգեւորապէս բոլշեւիկացնող ստադեմոկ-րա-տիզմին, լիբերալիզմին, սոցիալիզմին եւ գաղափարախօսական այլ կարգի հնոտի եւ սնոտի մոլորանքներին: Հենց այդ օրէն հայութեան որոշ տարրերը ցեղն ընդունեցին իբրեւ միակ ապաւէն եւ սրբութիւն - դարձան ցեղակրօն: Հայութեան որոշ մասը, սակայն - հակառակ որ թուրքը մեզ հարուածեց իբրեւ ցեղի, հայութիւնը իրեն վիճակուած անօրինակ եղեռնի ու տառա-պանքի մէջ առաքինացաւ իբրեւ ցեղ - մեր ժողովրդի որոշ մասը շարունակում է մնալ անցեղահաղորդ՝ գերին «եւրոպական» կապկութեանց: Այդ որքան տխուր, այնքան ամօթալի իրողութիւնը պիտի բացատրել այն բանով, որ այդ տարրը իբրեւ հայ չապրեց իր հայրենիքին եւ ազգին վիճակուած անմարդկային ողբերգութիւնը, եւ մնաց իբրեւ ազգային մեր տկարութիւնը սնուցանող չարիք: Ապրիլեան եղեռնէն յետոյ հայօրէն խորթ եւ պակասաւոր պիտի համարել անցեղակրօն հայը: Օրուայ մեր ամօթանքը եւ թուրքի շահը պիտի համարել հենց այդ հայօրէն պակասաւոր, այդ անցեղակրօն տարրերի գոյութիւնը: «Ռազմիկ», 1941թ., թիւ 17 «Լուսանցք» թիվ 45 (176), 2010թ. Կարդացեք «Լուսանցք»-ի PDF տարբերակները www.hayary.org -ի «Մամուլ» բաժնում www.pressinfo.am -ի «Բեռնում» բաժնում