Կրոն­նե­րը՝ խառ­նա­ծին­նե­րից ծնված ու խառ­նա­ծին­նե­րի հա­մար

Գրել է Լուսանցք

Սկիզ­բը՝ թիվ 24-ում Կրոն­նե­րի ա­ռա­ջաց­ման վե­րա­բեր­յալ Նից­շեի ա­սած­նե­րը՝ բա­ցի քրիս­տո­նեութ­յու­նից ու բուդ­դա­յա­կա­նութ­յու­նից, կա­րե­լի է ո­րո­շա­կի­աց­­նել նա­եւ մ­­յուս կրոն­նե­րի վե­րա­բեր­յալ: Օ­րի­նակ՝ հու­դա­յա­կա­նութ­յու­նը ոչ այլ ինչ էր, ե­թե ոչ Ե­գիպ­տո­սում ապ­րող ա­րիա-սե­մա­կան խառ­­նա­ծին­նե­րի (ին­չի հա­մար նրանք հո­ղա­ծին մարդ­կանց՝ սե­մա­կան­նե­րի մեջ ի­րենց հա­մա­րում էին «ընտր­յալ ժո­ղո­վուրդ»...), այ­սինքն՝ ո­րո­շա­կի ցե­ղա­յին ծա­գում չու­նե­ցող­նե­րի կեն­սա­կեր­պի, այդ կեն­սա­կեր­պին հա­տուկ ինչ-ինչ մղում­նե­րի, պա­հանջ­մունք­նե­րի, ճա­շակ­նե­րի, ու­ժագ­ծե­րի, ի­դեալ­նե­րի՝ Մով­սե­սի կող­մից նկա­տումն ու դրանց ինչ-ինչ մեկ­նա­բա­նութ­յուն-սահ­մա­նում տա­լը: Նույ­նը՝ զրա­դաշ­տա­կա­նութ­յան մա­սով. այն տար­բե­րութ­յամբ, որ այս դեպ­քում Զրա­դաշ­տը՝ այդ կ­­րո­նի հիմ­նա­դի­րը Պար­ս­­կաս­տա­նում, տե­սավ իր պես ա­րիա-սե­մա­կան խառ­նա­ծի­նե­րի կեն­սա­կեր­պը ու դրան տվեց իր մե­կ­­նա­բա­նութ­յու­նը: Նա­խակ­րոն­նե­րը շատ վա­ղուց են ա­ռա­­ջա­ցել (այս թ­.ա. 4-3-րդ­ հազ.): Այդ­պի­սի կրոն­նե­րից էր տի­տան­յան Բե­լի ստեղ­ծած մար­դա-կռա­պաշ­տա­կան կրո­նը, ո­րը պաշ­տել ա­ռա­ջար­կեց­ նա­ մեր Հայ­կին ու մեր ազ­գին: Վաղ ժա­մա­նակ­նե­րի այդ­պի­սի կրոն­նե­րը, սա­կայն, եր­կար կյանք չէին ու­նե­նում, քան­զի դրանք ե­րե­ւան գա­լու ժա­մա­նակ­նե­րում մարդ­կութ­յան մեջ դե­ռեւս ազ­գա­յին (հե­թա­նոս) հա­վատք­ներն ու դրանք կրող ազ­գերն էին գե­րիշ­խող: Բուն ի­մաս­տով կրոն­նե­րի (ցայ­սօր շա­րու­նա­կում են գո­յա­տե­ւել ան­գամ որ­պես հա­մաշ­խար­հա­յին կրոն*) ե­րե­ւան գա­լը կապ­վում է մար­դ­­կութ­յան պատ­մութ­յան այն շրջա­նի հետ, երբ ցե­ղե­րի խառ­նու­մը (սա հե­թա­նո­սա­կան հա­վատք­նե­րով ար­գել­ված էր) մեծ­ թափ ստ­­ա­ցավ եւ, ըստ այդմ, ա­ռա­ջա­ցան խառ­նա­ծին մե­ծա­զանգ­ված ժո­ղո­վուրդ­ներ, ո­րոնք ցե­ղե­րի (ու ցե­ղա­յին ազ­գե­րի) կող­քին դար­ձան ինք­նու­րույն՝ ցե­ղե­րի ու ա­զ­­գե­րի դեմ պայ­քա­րող ու­ժեր: Մար­­դ­­կութ­յան պատ­մութ­յան այդ շր­­ջա­նը դի­ցա­բա­նա­կան ա­վան­դույթ­նե­րում հա­մար­վում է ձմե­ռա­յին կամ եր­կա­թե դա­րաշր­ջան, իսկ փի­լի­սո­փա­յա­կա­նում՝ ան­կու­մի կամ մահ­վան, քա­նի որ այդ շրջա­նում սկսե­ցին ե­րե­ւան գալ նախ­կին ա­ռողջ կեն­սա­լից, բնա­կան, դի­մո­րոշ ցե­ղա-ազ­գա­յին հա­վատք­նե­րին ու մշա­կույթ­նե­րին փո­խա­րի­նող՝ հի­վան­դոտ, ար­հես­տա­ծին ու վե­րա­ցա­կան կրոն­ներն ու «մշա­կույթ­նե­րը»: Կրոն­նե­րի ա­ռա­ջա­ցու­մը պայ­մա­նա­վո­րող մար­դը այս­պի­սով խառ­նա­ծին, «ան­տոհմ» (ինչ­պես Պո­ղոս ա­վե­տա­րա­նիչն է ա­սում) մարդն է: Դա հատ­կա­պես վե­րա­բե­րում է կրոն­նե­րի հիմ­նա­դիր­­նե­րին՝ Մով­սե­սին, Կոն­ֆու­ցիո­սին, Զրա­դաշ­տին, Բուդ­դա­յին, Հի­սու­­սին, Մու­հա­մե­դին: Մարդ, ո­րը այդ­պի­սին լի­նե­լով՝ ի­րե­նում բազ­մա­թիվ ախ­տեր՝ բնա­կան ցե­ղա­յին ան­հա­տին բնա­կա­նո­րեն տրված ո­րակ­նե­րից­ շե­ղում­ներ է պա­րու­նա­կում: Այս մար­­դը տար­բեր ժա­ռան­գա­կան գծ­­եր պա­րու­նա­կե­լով՝ դրա բե­րու­մով ա­մեն հա­կա­դիր մղում­նե­րով ու ճա­շակ­նե­րով է ապ­րում, ո­րոնք նրա­նում պայ­քա­րում են ի­րար դեմ եւ եր­բեմն են միայն հանգս­տա­նում: Այս­պի­սի՝ ներ­­քուստ պա­ռակտ­ված մար­դը թույլ մարդ է (դր­­ա­­նից բխ­­ող հե­տե­ւանք­նե­րով­՝ չար, նա­խանձ, ո­խա­կալ, ինք­նալլ­կվող, սա­­դիստ)՝ հա­մե­մա­տած ցե­ղայ­նո­րեն ու ազ­գայ­նո­րեն դի­մո­րոշ մար­­դու. այս մար­դու գլխա­վոր ցան­­կութ­յու­նը հան­գում է այն բա­նին, որ այն պա­տե­րազ­մը, որ ի­րե­նում է, վեր­­ջա­պես դա­դար առ­նի. սրան եր­­ջան­կութ­յու­նը պատ­կե­րաց­վում է որ­պես հանգս­տի, անխ­ռո­վութ­յան, խա­ղա­ղութ­յան, աստ­ծո հետ (պարզ է՝ որ­պես թե աստ­ծո հետ) թե­կուզ եւ մահ­վամբ ձուլ­վե­լու եր­ջան­կութ­յուն, որ­պես «շա­բա­թի շա­բաթ»՝ ին­չ­­պես քրիս­տոն­յա աստ­վա­ծա­բան Օ­գոս­տիա­նոս Ե­րա­նե­լին էր ա­սում, ով հենց այդ­պի­սի «եր­ջան­կութ­յան» ձգտող էր, կամ էլ՝ ե­թե ներ­քին պա­ռակտ­վա­ծութ­յունն ու պա­տե­րազ­մը այդ­պի­սի խառն­ված­քում գոր­ծում է որ­պես ակ­տի­վութ­յան լրա­ցու­ցիչ խթ­­ա­­ն,- ու ե­թե մյուս կող­մից այդ­պի­սին ի­րե­նում բնա­վոր­ված ինչ-ինչ հզոր ու ան­հաշտ մղում­նե­րի, ա­սենք՝ ինչ-որ մեծ ցա­վի կամ ո­խի, հետ մեկ­տեղ նաեւ ինքն իր հետ կռիվ տա­լու ու ի­րեն հաղ­թե­լու ուժն ու­նի,- ա­պա, այդ դեպ­քում, այդ­պի­սի­նին եր­ջան­կութ­յու­նը պատ­կե­րաց­վում է որ­պես ի­րեն պա­ռակ­տող կող­մե­րի դեմ թե՛ ներ­քուստ եւ թե՛ ար­տա­քուստ կռիվ տա­լու եւ այդ­պես հան­գս­­տա­նա­լու եր­ջան­կութ­յուն: Կրո­նի հիմ­նա­դիր­նե­րից եր­ջան­կութ­յան ա­ռա­ջին պա­տ­­կե­րա­ցու­մը հա­տուկ է Բուդ­դա­յին՝ ա­մե­նա­խա­ղա­­ղա­սեր կրո­նի հիմ­նադ­րին: Իսկ երկ­րոր­դը՝ Մո­վ­­սե­սին, Զր­­ա­­դաշ­տին, Հի­սու­սին, Մու­հա­մե­դին: Հի­սու­սի եր­ջան­կութ­յու­նը նր­­ան ա­սում է. «Ով ինձ հետ չէ, հա­կա­ռակ է ինձ». եւ թե՝ «մի՛ կար­ծէք, թե ե­կայ խա­ղա­ղու­թիւն հաս­տա­տե­լու եր­կ­­րի վրայ, այլ՝ սուր. քա­նի որ ե­կայ, որ բա­ժա­նեմ մար­դուն իր հօ­րից, դստ­­րին՝ իր մօ­րից, եւ հար­սին՝ իր կե­սու­րից: Եվ մար­դու թշ­­նա­մի­նե­րը իր տնե­ցի­նե­րը կը լի­նեն»: Նույն Հի­սու­սին հռո­մեա­կան իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը խա­չե­ցին հրեա­նե­րի մեջ ա­պս­­տամ­բա­կան խմո­րում­ներ ա­ռաջ բե­րե­լու հա­մար: Իսկ մյուս կրոն­նե­րի հիմ­նա­դիր­նե­րը ոչ մի­այն պատ­կե­րաց­րին, այ­լեւ մարմն­ա­վո­րե­ցին ի­րենց կրո­նա­կան եր­ջան­կութ­յու­նը՝ հե­թա­նոս ազ­գե­րի դեմ ա­նո­ղոք պա­տե­րազմ­ներ մղե­լով: Քրիս­տո­նեութ­յան պա­րա­գա­յում այդ­պի­սի պա­տե­րազմ­նե­րով խառ­նած­նա­յին ներ­քին պա­ռակտ­վա­ծութ­յու­նը լու­ծե­լու եւ այդ­պես «եր­ջան­կա­նա­լու» մե­թո­դա­բա­նութ­յու­նը կի­րառ­վեց Հի­սու­սից հե­տո՝ նրա հե­տե­ւ­­որդ­նե­րի կող­մից: Հա­յոց աշ­խար­հում Հի­սու­սի ե­րա­զած եր­ջան­կութ­յու­նը մարմ­նա­վո­րեց Գրի­գո­րը՝ երկ­րում ան­նա­խա­դեպ ե­ղեռն ա­ռաջ բե­րե­լով: Քուրմ Մա­նուկ Հայ Արիական Միաբանություն * Այս ա­ռու­մով կրոն­նե­րի մեջ որ­պես բա­ցա­ռութ­յուն հու­դա­յա­կա­նութ­յու­նը հա­տուկ է միայն հու­դա ժո­­ղովր­դին: «Լու­սանցք» թիվ 25 (246), 2012թ. Կար­դա­ցեք «Լու­սանցք»-ի PDF տար­բե­րակ­նե­րը www.hayary.org -ի «Մամուլ» բաժնում www.pressinfo.am -ի «Բեռնում» բաժնում